Lò Rèn phố cũ

Lò Rèn phố cũ

Lắng đọng trong phố phường Hà Nội, phố nghề Lò Rèn đã làm nên nét văn hóa và giá trị của 36 phố phường thuở ấy. Trải qua thời gian, tên của nghề đã làm nên một tên phố và cũng chính thời gian lại làm mất đi nghề làm nên trăm nghề của phố cổ Hà Nội…

Người và nghề
Lâu lắm rồi, tôi mới nhìn thấy hình ảnh người thợ rèn mồ hôi nhễ nhại, cởi trần quai búa, mặt hồng rực ánh lò than. Đó là hình ảnh của một thời đã qua mà không bao lâu nữa lớp trẻ sẽ không được chứng kiến ở khu phố cổ này nữa. Đợi nhịp búa trên tay người thợ ngừng lại, tôi ghé vào hỏi chuyện.
 

Ông tên Nguyễn Hữu Lai, năm nay 64 tuổi. Gia đình ông làm nghề rèn đến nay là đời thứ 4. “Bây giờ tôi không chuyên làm rèn nữa, anh muốn biết nhiều thì sang đầu phố số nhà 26 họ còn giữ được nguyên nghề. Tôi thỉnh thoảng mới rèn vài thứ lặt vặt thôi”…
Gia đình ông Lai cũng là một trong những dòng họ Nguyễn Hữu có truyền thống lâu đời nghề rèn từ Xuân Phương, Từ Liêm ra lập nghiệp tại phố nghề mang tên Lò Rèn…
Theo lời chỉ dẫn của ông Lai, tôi len trên vỉa hè qua những cửa hàng thời trang đến gia đình làm rèn duy nhất còn lại trên con phố. Đó là lò rèn của gia đình anh Nguyễn Phương Hùng, số nhà 26. Cửa hàng của anh Hùng lọt thỏm trong dãy phố Lò Rèn chuyên buôn bán đồ gia dụng và quần áo.
Tiếng bễ thổi đều đều trong tiếng còi xe qua lại. Cửa hàng nhỏ lắm. Nếu như không có tiếng bễ thổi lửa phì phò kia thì người ta rất khó biết được nơi đây làm gì, bán gì. Tôi hỏi lần thứ 3 anh mới nghe thấy. Anh Hùng nói chuyện rất to: “Gia đình tôi làm nghề này đã lâu rồi. Bố tôi là thợ rèn rất giỏi, cụ năm nay ngoài 80 rồi nên không làm nữa. Gia đình chỉ có tôi theo nghề của cụ”.
“Sao anh không chọn nghề khác?” - “Tôi không quan trọng nghề nào sang nghề nào hèn. Chính vì vậy mà tôi giữ nghề truyền thống của ông cha”. Thật ra, bạn bè anh Hùng cũng nhiều lần nói khích anh để anh bỏ nghề, nhưng chưa một lần anh cảm thấy chạnh lòng về những câu nói của bè bạn.

Lò rèn duy nhất còn lại ở con phố cùng tên do người thợ rèn Nguyễn Phương Hùng gìn giữ
 

Anh bảo: “Nghề này không giàu được nhưng thu nhập cũng đủ ăn. Bố tôi truyền nghề lại cốt để tôi giữ nghề, truyền lại cho con cái. Nhưng cũng hơi buồn vì con cái chê nghề này nhem nhuốc suốt ngày nên chẳng đứa nào chịu theo…”
“Giữa trăm nghề chọn nghề thợ rèn. Ngồi xuống nhọ lưng, quệt ngang nhọ mũi. Suốt tám giờ chân than, mặt bụi”. Anh Hùng đưa tay áo bị thủng lỗ chỗ lên, rồi nói rất tự hào: “Đặc trưng của nghề đấy!”.
Đúng. Nghề nào cũng có đặc trưng riêng mà người ta thường hay nói đó là bệnh nghề nghiệp. Tiếng búa chí chát suốt ngày, qua nhiều năm nên anh Hùng bị nặng tai thì phải. Trong dòng chảy của thị trường, trong sự hối hả của đô thị vẫn có những con người yêu nghề, giữ nghề, gắn bó với nghề rèn bên góc phố như anh Hùng kể cũng hiếm.
Mặc cho thời gian, sự biến thiên của thị trường hội nhập, anh theo lời bố làm nghề xưa một cách tự hào. Anh Hùng cười hóm hỉnh, hàm răng trắng muốt lộ trên khuôn mặt nhọ đen rồi từ từ đút tiền vào túi áo ngực cáu nhọ dầu mỡ. Tôi ngẫm, cái nghề lò rèn vất vả là vậy thì yêu nghề không thôi liệu có đủ sức mạnh để giữ lửa?
 

Nhìn cửa hàng của anh Hùng xếp đủ thứ lỉnh kỉnh làm nhiều người ngại vào. ở giữa là bễ than, trên là sợi dây xích buông xuống để đun nước. Rồi thì kìm, búa, đe, nước để tôi thép… Nhưng đối với anh Hùng, những thứ ấy là đồ quý.
Nó trở nên thân thiết như người bạn đồng hành từ lâu, nó nuôi sống và là niềm tự hào của chủ nhân. “Nghề rèn của tôi đã trở thành tâm điểm trong ống kính của du khách quốc tế mỗi khi ngang qua phố này đấy” - anh Hùng tự hào.
Cụ Nguyễn Hữu Thịnh là thân sinh của anh Hùng. Ông cụ năm nay đã ngoài 80, da dẻ vẫn đỏ au, tiếng nói sang sảng. Cụ Thịnh cho biết: “Ngày xưa, thời chống quân xâm lược, phố Lò Rèn chuyên rèn gươm đao, nòng súng… để phục vụ cho công cuộc giữ nước.
Thời gian nó thay đổi dần, nó tiến bộ dần từ những cái vật dụng nhỏ như cái bễ thụt. Sau đó là đến thời những cái bễ quay tay. Rồi sau đó người ta không còn dùng đến những cái bễ như thế nữa. Đã có những cái quạt máy thay cho người kéo bễ như con tôi đang làm”…

Phần hồn của phố
 

Sáng sáng, anh Hùng dậy sớm mồi lò. Vẫn bộ quần áo thủng lỗ chỗ ấy, cái mũ nhọ nhem ấy. Anh mặc vào, đội vào để phơi má vào lò than hồng rực, để làm cái nghề mà người ta đang quên nó. Những tiếng chí chát của búa nện xuống đe ở góc phố vẫn cứ diễn ra theo thời gian, theo sự hối hả của một ngày mới.
Tiếng chí chát vẳng ra tận đầu đường, rồi vào trong ngõ nhỏ. Nó như âm thanh của buổi sớm mai, luân hồi theo chiếc vòng của kim đồng hồ thời gian. Anh Hùng cho biết: “Bao giờ cũng vậy, sáng làm nóng, chiều làm nguội. Nhưng giờ thì nhu cầu khác, lúc nào cũng đỏ lửa”…
Cụ Nguyễn Quang Thu, năm nay đã ngoài 70 tuổi, ở phố Lò Rèn nhớ lại: “Ngày xưa, sáng ra nghe một nhà chí chát là cả xóm thức dậy, nổi lửa đốt lò, sau đó là tiếng búa, tiếng đe vang lên. Bây giờ, tiếng búa, tiếng đe đã bị mất hẳn trên phố này…”. Nói xong, cụ Thu cười đôn hậu: “Tôi nói thế không phải tôi là người hoài cổ mà đó chỉ là mơ ước thôi”.
 

Anh Hùng rèn nhiều thứ, cái gì cũng rèn nếu khách có nhu cầu. Thế nhưng, phần lớn vẫn rèn mũi khoan đục phá bê tông. Cái đồ anh làm cũng phần nào nói lên được xu thế phát triển của thời đại. Anh bảo: “Ngày xưa lúc tôi 18, 20 rèn liềm, dao là chính. Giờ đã có chiếc máy gặt làm vài chục phút bằng cả trăm người phơi lưng trên đồng.
Dao kéo của Trung Quốc sáng loáng, sắc lẹm bán khắp chợ… trong nháy mắt là mua đủ cả”. Nghề làm thợ rèn phải có sức khỏe tốt, dẻo dai và khéo tay. Ngồi bên lò than phì lửa suốt ngày, đối với mùa đông thì đỡ khổ, còn mùa hè thì chẳng khác nào rang người. Bao giờ cũng vậy, trên bễ của người thợ luôn có siêu nước. Vừa để tận dụng nhiệt và để cách nhiệt khỏi hắt vào mặt. Tiếng đập búa bao giờ cũng là 1 nặng 1 nhẹ.

Tiếng đập nặng là cú cần thiết còn tiếng nhẹ là ướm cho chính xác nơi nện búa. Những câu chuyện, những điều cần biết về nghề rèn thật đơn giản, nhưng nếu như một ngày nào đó con phố Lò Rèn không còn ai rèn nữa thì câu chuyện đời thường về nghề ấy sẽ lấy ai kể lại cho lớp trẻ nghe đây và khi ấy tên một con phố chỉ còn là tên gọi…

Theo: Nhã Linh - An Ninh Thủ Đô