Hát Chầu Văn

Hát Chầu Văn

Hát chầu văn là một loại hình ca nhạc chuyên dùng trong các nghi thức thờ cúng ở đền miếu xưa, đặc biệt là khi người ta "lên đồng".
Nhạc cụ dùng cho hát chầu văn gồm đàn nguyệt, trống đế, thanh la và phách. Người đàn hát ca nhạc chầu văn gọi là cung văn, thường là một nhạc công giỏi mà lại có giọng hát hay và thuộc nhiều làn điệu.
 

Hát chầu văn có cả một tiến trình gồm nhiều điệu, nhiều lối hát phong phú, như mở đầu vào cuộc "lên đồng" thì hát Sai quan tướng, nhịp nhanh gấp, sau đó là giai đoạn chờ đợi cho nhân vật "ngồi đồng" nhập vai thì hát. Chầu văn thờ để ca ngợi các thánh; rồi hát Dọc hoặc Rập để thúc đẩy người "ngồi đồng" thì nhạc điệu dồn dập, khi nhân vật đã nhập vai thì chuyển sang điệu Cờn, chuyển điệu thức cao hơn giọng Dọc một cung bậc, rồi tùy theo người "lên đồng" sắm vai nào thì đổi giọng đó, vai ông Hoàng thì cung văn phải hát giọng Phú, vai Mẫu Thoải thì giọng Luyến, vai Chúa Thượng Ngàn thì giọng Quảng hoặc Xá. Hát chầu văn Hà thành còn tiếp thu cả các điệu hát của dân tộc Chăm để biến thành điệu hát Giàn. Các giọng hát lại còn phải chuyển đổi luôn luôn cho thích hợp với diễn biến tình cảm của nhân vật "ngồi đồng"; như giọng Phú thì có Phú dựng, Phú chênh, để diễn tả tình cảm vui; có Phú sầu, Phú rầu để diễn tả tình cảm buồn; những khi thay đổi tình cảm như thế thì nhạc đều do chuyển điệu thức 5 âm để diễn tả theo. Nói chung nhạc công trong hát chầu văn phải rất linh hoạt, như giữa hai câu hát Dọc thì nhạc dạo khá lâu, đến một khuôn nhịp ước lệ thì nhạc phải chấm câu để chuyển sang khổ hát sau, như khi tới cao trào, nhân vật "lên đồng" thường nhảy múa, chèo đò, thì cung văn phải chuyển sang nhịp Một sôi nổi, kích động, trống, thanh la gõ rộn ràng và "hò khoan" theo làn điệu Chèo đò...
Thể thơ trong hát chầu văn thường dùng thể lục bát, lục bát biến thể, thất ngôn, bốn chữ...
Nhịp điệu trong hát chầu văn giữ vai trò rất quan trọng, nhiều nhịp ngoại, tiết điệu có lúc kích động.

Giai điệu của hát chầu văn mượt mà, hấp dẫn, nhịp điệu dồn dập, khỏe khoắn, vui tươi. Nhiều làn điệu chèo cũng bắt nguồn từ chầu văn. Gạt bỏ nội dung mê tín, đồng cốt quàng xiên, ca nhạc chầu văn vốn bắt nguồn từ ca nhạc dân gian vui tươi lành mạnh đang được phục hồi và phát triển với tên gọi hát văn quen thuộc hấp dẫn của Hà Nội ngày nay

Theo: Địa chí văn hóa dân gian Thăng Long Đông Đô Hà Nội