Hà Nội kỷ nguyên độc lập: Những sự kiện lịch sử chính

Hà Nội kỷ nguyên độc lập: Những sự kiện lịch sử chính

Cách mạng tháng Tám 1945

Ngày 15-8-1945, vua Nhật chính thức tuyên bố đầu hàng Đồng minh. Lúc này, Hội nghị toàn quốc của Đảng và Quốc dân đại hội tại Tân Trào đã có chủ trương, nhưng chưa truyền đạt về kịp. Thời cơ đang đến, không thể ngồi đợi. Cũng ngày 15 ấy, Xứ ủy Bắc Kỳ họp, quyết định ra lệnh xúc tiến khởi nghĩa giành chính quyền ở các tỉnh do Xứ ủy phụ trách và Hội nghị cán bộ quân sự được Thành ủy Hà Nội triệu tập tại chùa Hà (Dịch Vọng, quận Cầu Giấy) với nội dung chính là bàn công tác quân sự, chuẩn bị khởi nghĩa giành chính quyền.

Ngày 16-8, Thành ủy triệu tập Hội nghị cán bộ mở rộng ở xóm Duệ Tú (làng Dịch Vọng Trung) để thông báo quân lệnh số 1 của Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc (vừa nhận được) và thành lập Ủy ban quân sự cách mạng Hà Nội (hai ngày sau sẽ là Ủy ban khởi nghĩa. Ủy ban này ngay tối hôm sau đã họp các cán bộ chủ chốt toàn thành tại nhà bà Hai Nhã (làng Dịch Vọng Tiên) để quyết định ngày giờ và kế hoạch khởi nghĩa.

Ngày 17-8, báo chí đăng tin Nhật đầu hàng vô điều kiện. Vậy mà cũng ngày đó, cái gọi là Hội đồng tư vấn Bắc Kỳ thuộc chính quyền bù nhìn vẫn họp ở trụ sở Hội Khai Trí tiến đức (nay là số nhà 16 phố Lê Thái Tổ) để bàn cách phá cuộc khởi nghĩa của Việt Minh (!).

Chiều 17-8, Tổng hội viên chức (thuộc chính quyền bù nhìn) tổ chức một cuộc mít tinh ở quảng trường Nhà hát lớn. Chính quyền bù nhìn cho nhiều lính bảo an, cảnh sát đến giữ trật tự. Thực hiện quyết định của Ủy ban khởi nghĩa, các tổ chức cứu quốc ở nội ngoại thành huy động quần chúng đến dự để phá cuộc mít tinh của Tổng hội. Các đội viên tự vệ chiến đấu, tuyên truyền xung phong được bố trí phân tán trong quần chúng. Khi cuộc mít tinh vừa bắt đầu, các đội viên tự vệ chiến đấu chiếm lấy diễn đàn, hạ cờ “quẻ ly” của ngụy quyền, một lá cờ đỏ sao vàng lớn được buông từ gác nhà hát lớn xuống. Các đội viên tuyên truyền xung phong (trong đó cớ hai nữ là bà Từ Như Trang và bà Diệu Hồng) thay nhau lên diễn đàn, báo tin Nhật đã đầu hàng và kêu gọi nhân dân ủng hộ Việt Minh khởi nghĩa. Quần chúng dự mít tinh nhiệt liệt hưởng ứng. Tiếng hô “Ủng hộ Việt Minh”, “Đả đảo bù nhìn”, “Việt Nam độc lập” vang dậy. Lính bảo an và cảnh sát ngơ ngác, đứng im tại chỗ. Với các đội viên tự vệ dẫn đầu, quần chúng tự động xếp thành hàng ngũ biểu tình tuần hành. Đoàn người vừa đi vừa hô khẩu hiệu ủng hộ Việt Minh và hát những bài ca cách mạng. Đoàn biểu tình rầm rộ qua phố Tràng Tiền, vòng theo Bờ Hồ, qua các phố Hàng Đào, Hàng Ngang, Chợ Đồng Xuân, Cửa Bắc, diễu qua trước Phủ Toàn Quyền, nơi Bộ tư lệnh quân Nhật đóng, quay về Cửa Nam, qua Hàng Bông, Hàng Gai, tới Bờ Hồ mới giải tán. Đoàn tuần hành lôi cuốn nhiều người hai bên hè phố và cả lính bảo an tham gia, lên tới hàng vạn người với khí thế mạnh mẽ chưa từng thấy.

Cả Hà Nội bừng bừng khí thế. Binh lính Nhật ở yên trong doanh trại, không dám can thiệp. Khâm sai Bắc Kỳ (của chính phủ Trần Trọng Kim) bỏ chức, về quê. Tin về cuộc biểu tình lớn ở Hà Nội đã lan nhanh đến nhiều địa phương góp phần thúc đầy công cuộc chuẩn bị khởi nghĩa và khởi nghĩa ở các tỉnh Bắc Kỳ và Bắc Trung Kỳ.

Tổng khởi nghĩa 19-8-1945

Từ sáng sớm ngày 19-8-1945, cả Hà Nội đã đỏ rực cờ cách mạng. Theo kế hoạch của Ủy ban khởi nghĩa, hàng vạn nông dân ngoại thành và các huyện lân cận mang theo băng, cờ, khẩu hiệu và các loại vũ khí thô sơ tiến vào nội thành. Dân phường phố cùng các đoàn nông dân, công nhân như dòng thác kéo về quảng trường Nhà hát lớn dự cuộc mít tinh do Mặt trận Việt Minh thành phố tổ chức.

Cuộc mít tinh, với sự tham gia của gần 20 vạn người, bắt đầu từ lúc 1 1 giờ. Sau loạt súng chào cờ, đại biểu Ủy ban khởi nghĩa đọc lời hiệu triệu của Việt Minh, nói rõ chính sách và thái độ của Việt Minh đối với quân Nhật bại trận, đối với âm mưu của đế quốc Pháp và hô hào quần chúng vùng lên khởi nghĩa, lập Chính phủ Cộng hòa dân chủ Việt Nam, giành độc lập, tự do và hạnh phúc cho dân tộc. Sau đó cuộc mít tinh chuyển thành biểu tình vũ trang. Quần chúng cách mạng, có các đơn vị tự vệ chiến đấu đi đầu, chia thành hai đoàn lớn đi chiếm các vị trí trọng yếu trong thành phố theo kế hoạch của Ủy ban khởi nghĩa.

Một đoàn đi chiếm phủ Khâm sai, tòa Thị chính, Kho bạc, sở Bưu điện, sở Cảnh sát Hàng Trống. Lính bảo an canh gác phủ Khâm sai không dám chống cự, đã hạ vũ khí. Cán bộ chỉ huy đã dùng điện thoại ở phủ gọi tới các tỉnh trưởng, thị trưởng Hải Phòng, Hải Dương, Bắc Ninh, Hà Nam, Nam Định báo cho họ biết, ở Hà Nội, Việt Minh đã khởi nghĩa giành chính quyền, ra lệnh họ mau chóng trao chính quyền cho Việt Minh.

Một đoàn đi chiếm trại bảo an binh. Viên chỉ huy ở đây phải đầu hàng. Nhưng bọn Nhật đem xe tăng, binh lính đến bao vây trại. Lập tức cán bộ chỉ huy tổ chức các đội tự vệ sẵn sàng chiến đấu, huy động thêm quần chúng đến bao vây lại quân Nhật, đồng thời thuyết phục quân Nhật không được cản trở cuộc khởi nghĩa của nhân dân ta nếu muốn yên ổn chờ ngày về nước. Trước khí thế của quân chúng khởi nghĩa và hàng nghìn đội viên tự vệ có vũ trang, đến 17 giờ, binh lính Nhật đã rút đi. Ở các địa điểm khác trong thành phố, quân Nhật cũng không có hành động nào cản trở dòng thác cách mạng đang dâng cao. Đến tối 19-8, quần chúng cách mạng đã hoàn toàn chiếm được các cơ quan trọng yếu của chính quyền bù nhìn. Việt Minh đã hoàn toàn làm chủ thành phố. Cuộc khởi nghĩa ở Hà Nội - trung tâm chính tri, quân sự, kinh tế, văn hóa của cả nước - với lực lượng chính trị là chính, đã hoàn toàn thắng lợi.

Ngày 20-8, đông đảo quần chúng tập hợp trước Bắc Bộ phủ (tức Phủ khâm sai) để chào mừng Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời (UBNDCMLT) Bắc Bộ và Hà Nội ra mắt nhân dân. Chính quyền mới đã công bố một số chủ trương trước mắt để ổn định sản xuất và sinh hoạt trong thành phố, củng cố thành quả cách mạng, hộ đê phòng lụt, cung cấp gạo cho nhân dân, đảm bảo trật tự trị an...

Ở nội thành, hầu hết các nhà máy đã tổ chức Ủy ban công nhân cách mạng để điều hành sản xuất. Tại các công sở, khu phố có Ban đại diện Việt Minh. Hội viên Công nhân cứu quốc và Thanh niên cứu quốc tạm thời quản lý các nhà máy, xí nghiệp; trật tự được bảo đảm; sản xuất, giao thông, vận tải, buôn bán không bị ngừng trệ; điện nước đáp ứng được yêu cầu của nhân dân...

Ở ngoại thành, Ủy ban nhân dân cách mạng thôn, xã được thành lập, bảo đảm các yêu cầu sản xuất và sinh hoạt; các tổ chức tự vệ canh gác, bảo vệ xóm làng được mở rộng.

Ngày 23-8 nhân dân Hà Nội vinh dự đón Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nơi đầu tiên được đón Người là Phú Gia, ngoại thành Hà Nội. Sau đó, ngày 25-8, Người được đón vào ở nhà số 48 phố Hàng Ngang. Tại đây Người đã chủ toạ phiên họp đầu tiên của Thường vụ Trung ương Đảng tại Hà Nội, quyết định những chủ trương về đối nội, đối ngoại trong tình hình mới, về mở rộng thành phần Chính phủ lâm thời đã được thành lập ở Đại hội quốc dân Tân Trào, về tổ chức một cuộc mít tinh lớn ở Hà Nội để Chính phủ lâm thời ra mắt nhân dân, chính thức tuyên bố quyền độc lập và thiết lập chính thể dân chủ cộng hòa.

Ngày 27-8, tại Bắc Bộ phủ, Chủ tịch Hồ Chí Minh gặp gỡ các vị Bộ trưởng trong Chính phủ lâm thời. Ngày 28-8, danh sách Chính phủ lâm thời được công bố trên báo chí xuất bản ở Hà Nội.

Tuyên ngôn Độc lập

Từ sáng sớm ngày 2-9-1945, cả Hà Nội đã tưng bừng, cờ đỏ sao vàng rợp trời, đèn và hoa rực rỡ. Những biểu ngữ lớn ghi bằng chữ Việt, Pháp, Hoa, Nga, Anh chưng khắp các đường phố: “Nước Việt Nam của người Việt Nam!”, “Độc lập hay là chết!”, “Ủng hộ Chính phủ lâm thời !”, “Ủng hộ Chủ tịch Hồ Chí Minh!”...

12 giờ, trên những con đường dẫn tới vườn hoa Ba Đình cuồn cuộn những dòng người... Có đến hơn 50 vạn người tham dự, đó là những người dân Hà Nội và đại diện các tỉnh lân cận. 14 giờ, các thành viên Chính phủ lâm thời do Chủ tịch Hồ Chí Minh dẫn đầu, bước lên lễ đài. Người thay mặt Chính phủ đọc bản Tuyên ngôn Độc lập tuyên bố với nhân dân cả nước và nhân dân thế giới sự ra đời của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, khẳng định quyền độc lập, tự do của dân tộc Việt Nam. Sau đó, Chính phủ lâm thời tuyên thệ trung thành với Tổ quốc và nhân dân. Tiếp đó ông Võ Nguyên Giáp báo cáo về tình hình trong nước và chính sách của Chính phủ; Ông Trần Huy Liệu báo cáo về hoạt động của đoàn đại biểu Chính phủ vào Huế nhận sự thoái vị của vua Bảo Đại; Ông Nguyễn Lương Bằng kêu gọi toàn dân đoàn kết, ủng hộ Chính phủ.

15 giờ 30, nhân dân tuyên thệ: “Kiên quyết ủng hộ Chính phủ lâm thời, ủng hộ Chủ tịch Hồ Chí Minh; kiên quyết cùng Chính phủ giữ vững quyền độc lập hoàn toàn, chống mọi âm mưu xâm lược; nếu Pháp đến xâm lược lần nữa thì không đi lính cho Pháp, không bán lương thực cho Pháp, không đưa đường cho Pháp...”. Đó là lời thề của nhân dân Hà Nội, cũng là lời thề của nhân dân cả nước đang hướng về cách mạng.

Cuộc mít tinh kết thúc. Tiếp đó là cuộc diễu hành của quần chúng qua các phố.

Ngày 2-9-1945, một ngày có ý nghĩa cực kỳ quan trọng trong đời sống chính trị, tinh thần dân tộc. Và từ đó Hà Nội trở thành Thủ đô của nước Việt Nam mới.

Theo: Báo ảnh Việt Nam